دهم دسامبر—روز جهانی حقوق بشر

مقدمه

منشور جهانی حقوق بشر  در روز ۱۰ دسامبر سال ۱۹۴۸ میلادی توسط مجمع عمومی سازمان نوبنیاد ملل متحد به تصویب رسید. این “اعلامیه” در جوهر خود  دستاوردی است جهانی برای تمام افراد جوامع بشری با فرهنگ ها، نژادها و ادیان گوناگون. از آن پس، روز دهم دسامبر توسط سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی حقوق بشر برسمیت شناخته شده، و همه ساله پیرامون این روز برنامه های متنوعی توسط این سازمان و نهادهای مربوطه در گوشه و کنار جهان برگزار میشود. گفتنی است کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد، به عنوان نهاد اصلی در حوزه حقوق بشر، فعالیتها، همایشها، و برنامه های مرتبط به این روز را هماهنگ و اجرا میکند. اما مسئله این است که چه عواملی موجب تدوین این منشور شد، و چرا چنین اقدامی ضرورت یافت؟ برای پاسخ به این پرسش باید زمان تدوین و تصویب منشور جهانی حقوق بشر را در نظر گرفت. تجارب تلخ جنگ جهانی دوم، موجب شد که جامعه جهانی- کانونی بین المللی را به منظور پیش گیری از جنگ، و حل و فصل اختلافات میان کشورهای جهان تاسیس کند. این امر به بنیانگذاری سازمان ملل متحد منجر شد.

پیشینه

 با تاسیس سازمان ملل متحد و تصویب اساسنامه آن، رهبران کشورهای جهان تصمیم گرفتند نقشه راهی بمنظور تضمین و نگاهبانی از حقوق کلیه شهروندان جهانی بوجود بیاورند. بدین منظور، سندی در این زمینه تدوین شد که در نخستین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 1946 در میان اعضای سازمان ملل متحد به بحث گذاشته شد. مجمع عمومی پس از مطالعه این سند که ” اعلامیه حقوق و آزادیهای اساسی بشر” نام گذاری شده بود، آنرا برای بررسی بیشتر به “شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد” تسلیم کرد. این شورا هم پس از بررسی سند، آنرا به کمیسیون حقوق بشر ملل متحد ارجاع داد، تا اقدامات لازم را در جهت تدوین “نسخه اولیه اعلامیه جهانی حقوق بشر” اتخاذ کند. در مرحله بعد، مسولیت تدوین این سند تاریخی به یک کمیته رسمی تحریریه- متشکل از هشت نفر واگذار شد. اعضای این کمیته از میان کشورهای عضو کمیسیون حقوق بشر که بر اساس تقسیمات جغرافیایی صورت گرفته بود، انتخاب شدند.

 تاسیس کمیسیون حقوق بشر ملل متحد

 گفتنی است کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد در آنزمان از 18 عضو با پیشینه های فرهنگی، سیاسی، و مذهبی گوناگون تشکیل شده بود. چهار کشور اسلامی ترکیه، مصر، لبنان و پاکستان نیز عضو این کمیسیون بودند. اِلنِور رُوزولت، بیوه فرانکلین روزولت ریئس جمهوری پیشین آمریکا، که بین سالهای 1933 تا سال 1945 میلادی بانوی نخست آمریکا بود، سرپرستی هیئت تحریریه تدوین منشور حقوق بشر را بر عهده داشت. در اینجا بی مناسبت نیست، برخی دیگر از چهره های مهمی را که در تدوین این سند تاریخی نقش داشتند به خوانندگان معرفی کنیم. رنه کاسین فرانسوی، شخصیت با نفوذ دیگری است که مسولیت تدوین نسخه اولیه این منشور را بر عهده داشت. رنه برای مدتی کرسی استادی رشته حقوق دانشگاه پاریس را در اختیار داشت، و در حوزه حقوق بین الملل صاحب نظر بود. چارلز مالک، نمانیده  لبنان در کمیسیون حقوق بشر بود، و با باور ریشه دار خود به “حقوق طبیعی” کلیه انسانهای کره خاکی، در کنار سایر اعضای این کمیسیون تلاش خستگی ناپذیر خود را در جهت تدوین منشور جهانی حقوق بشر بکار گرفت. اعضای کمیسیون برای نخستین بار در سال 1947 میلادی تشکیل جلسه دادند. النور روزولت در بخشی از خاطرات خود در باره این نشست نوشته است:  “دکتر چانگ یک کثرت گرا بود، و با ظرافت فراوان تاکید داشت که برداشت های گوناگونی از واقعیت مطلق وجود دارد. او باور داشت که این منشور باید از انعکاس صرفاً ارزشهای غربی فراتر برود…”

  تصویب منشور جهانی حقوق بشر

در پرتوی حفظ کرامت انسانی، و تاثیر متقابل کشورها بر یکدیگر بود که اعلامیه جهانی حقوق بشر، پس از دو سال تلاش خستگی ناپذیر حقوق دانان برجسته جامعه جهانی تدوین شد. سرانجام، منشور جهانی حقوق بشر در روز 10 دسامبر 1948 با تصویب قطعنامه  (Resolution 217 A iii)به تصویب رسید. این منشور عالیترین دستاورد جامعه بشری در زمینه برسمیت شناختن بی چون و چرای حقوق اساسی انسانها محسوب میشود. در ماده یکم منشور جهانی حقوق بشر آمده است: : تمام افراد بشر آزاد زاده می شوند و از لحاظ حيثيت و کرامت و حقوق با هم برابرند. همگی دارای عقل و وجدان هستند و بايد با يکديگر با روحيه ای برادرانه رفتار کنند.”

 این منشور به بسیاری از زبانهای جهان ترجمه شد و در بسیاری از کشورها بطور رایگان در اختار شهروندان قرار گرفت. گفتنی است این اعلامیه دارای یک مقدمه و سی ماده است، که در آن به مجموعه ای از حقوق انسانی توجه شده است. این حقوق شامل حقوق مدنی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. در دیباچه این منشور، بر یگانگی خانواده بشری، کرامت و ارزش انسانی، حقوق اساسی زنان و مردان اشاره شده است. همانگونه که در سطور پیشین هم به آن اشاره شد، جنگهای ویرانگر جهانی اول و دوم، و کشتار میلیونها انسان بیگناه، وجدان جامعه بین المللی را بدرد آورده بود، و این تجارب تلخ و درناک نتایج دهشتناک بی اعتنایی به حقوق بشر را به اثبات رساند. در ماده سوم منشور، بر حق زندگی، آزادی، و امنیت شخصی انسانها تاکید شده است. گفتنی است کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد، در روز 15 مارس 2006 و با تصویب قطعنامه (A/RES/60/251) توسط مجمع عمومی، جای خود را به شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد داد.

حقوق بشر جهان شمول است

 کشورهای جهان بلحاظ تاریخی دارای تجارب و کارنامه ای یکسان در حوزه حقوق بشر نیستند. البته تاثیر متقابل کشورهای پیشرو و مترقی در چارچوب حکومت قانون، رعایت اصول دموکراسی، و همچنین احترام به حقوق بشر بر یکدیگر را نباید نادیده گرفت. در این راستا، “ایالات متحده نقش ویژه ای در توسعه و حمایت از نظریه ها و تجربیات مربوط به حقوق بشر داشته است. اعلامیه استقلال آمریکا که به موجب آن، مستعمرات آمریکا به سرسپردگی خود به تاج و تخت بریتانیا در سال 1776 خاتمه دادند، اعلام داشت که “انسان ها همگی برابر آفریده شده اند”. مطلب مهم دیگری که در این اعلامیه ذکر شده، حق مردم در از میان برداشتن قیود ظالمانه است.”

در پایان، ذکر این نکته ضروری است که انسان ها از زمان تولد شان، با حقوقی طبیعی و فطری پا به این جهان میگذارند که هیچ مقامی حق سلب آن را ندارد. ذات و فطرت انسانی در بطن خود دارای کرامت، بزرگی، و  شکوه است. تمام اعضای خانواده بشری صرف نظر از رنگ، نژاد، مذهب، جنسیت، و فرهنگ در  انسان بودن با هم مشترک اند، و شایسته تکریم اند. بنا براین اصل، نمیتوان در رعایت حقوق انسان ها تبعیضی قائل شد، و لازم است که احترام به حقوق اولیه بشر- در همه جای جهان بطور یکسان اجرا بشود.  

 روز جهانی حقوق بشر بر تمامی دوستداران آزادی و نگاهبانی از کرامت انسانی خجسته باد.